1. Czym jest IBS

Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS) to czynnościowe zaburzenie funkcjonowania układu pokarmowego. Choroba charakteryzuje się uporczywymi objawami, które utrudniają normalne funkcjonowanie – częstymi bólami brzucha, wzdęciami, problemami z wypróżnianiem, biegunką lub zaparciami.

W ostatnich latach coraz częściej odnotowuje się diagnozę IBS, szczególnie w krajach wysokorozwiniętych. Choroba prawie 2 razy częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Najwięcej rozpoznań IBS występuje pomiędzy 20 a 40 rokiem życia.

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego przez lekarza czy dietetyka jest niezwykle trudne, ponieważ nie posiadamy metod diagnostycznych, które jednoznacznie mogłyby wykryć tę chorobę. Dodatkowo jej objawy nie są specyficzne i diagnoza wymaga wykluczenia innych schorzeń przewodu pokarmowego (m.in. SIBO, zespołu jelita wrzodziejącego, nietolerancji pokarmowych).

Badania potwierdzają, że intensywność symptomów IBS i samopoczucie pacjentów w dużej mierze zależy od rodzaju spożywanej żywności. Około 60% chorych zauważa nasilenie objawów (bóle brzucha, zaburzenia rytmu wypróżnień, wzdęcia) w niedużym czasie od zjedzenia posiłku. Natomiast u ponad 93% pacjentów objawy utrzymują się do 3 godzin po posiłku.

Na jakie składniki pożywienia należy więc uważać mając IBS?

2. Jakie składniki pożywienia mają wpływ na przebieg IBS?

● Alkohol

Alkohol, poza tym, że wpływa negatywnie na komórki wątroby, wywiera również drażniące działanie na stan błony śluzowej całego przewodu pokarmowego. Prowadzi to do jej uszkodzenia, zaburzenia wchłaniania składników odżywczych oraz do zaburzeń perystaltyki jelit.

Badania wykazały, że pacjenci z biegunkową postacią IBS są w szczególności narażeni na nasilenie objawów po spożyciu alkoholu.

● Kawa

Wszyscy wiemy, że kawa pobudza układ pokarmowy regulując perystaltykę oraz częstość wypróżnień. Dla wielu z nas jest to pozytywny aspekt, jednak u osób z biegunkową postacią IBS może zadziałać ona w negatywny sposób pogarszając stan pacjenta. W wyniku badania prowadzonego na 330 pacjentach z IBS wywnioskowano, że kawa jest jednym z dziesięciu najczęściej wymienianych czynników zwiększających objawy.

● Tłuste i smażone potrawy

Trawienie tłustych i smażonych potraw jest ogromnym wysiłkiem dla naszego układu pokarmowego. Spożycie takich dań powoduje zwiększenie produkcji gazów w jelicie i spowolnienie motoryki jelita. Dlatego te potrawy powinny jak najrzadziej pojawiać się na stole osób z IBS.

● Niektóre warzywa i owoce

IBS jest chorobą, która może mieć różny przebieg u każdej osoby. Na każdego pacjenta pożywienie wywiera inny wpływ – dla niektórych objawy będą wywoływać zboża i produkty mączne, a dla innych rośliny strączkowe.

Najczęściej wymieniane owoce i warzywa powodujące zaostrzenie objawów IBS to:

– banany
– cytrusy
– strączki (fasola, cieciorka, groch)
– cebula
– ziemniaki
– kukurydza.

Dlatego warto bacznie obserwować reakcje naszego organizmu na te składniki diety, aby wiedzieć co z niej wyeliminować.

● Nabiał

Podobnie jak w przypadku owoców i warzyw, niektórzy pacjenci będą negatywnie reagować na produkty mleczne (jogurty, mleko, ser). Po spożyciu nabiału objawy będą w szczególności nasilone u osób z nietolerancją laktozy.

● Przyprawy

Ostre przyprawy mogą zwiększać objawy IBS, takie jak dolegliwości bólowe, wzdęcia czy niestrawność. W przeciwieństwie do tego kurkuma (intensywna przyprawa kuchni indyjskiej) może zmniejszać symptomy IBS. Działa przeciwzapalnie i ochraniająco na układ pokarmowy (i cały organizm).

3. Jaką dietę wybrać przy IBS?

● Dieta Low FODMAP

Dieta Low FODMAP to opracowana przez australijskich naukowców dieta, która jest niezwykle pomocna w redukcji objawów IBS i innych chorób przewodu pokarmowego. Polega na ograniczeniu spożycia łatwo fermentujących węglowodanów (fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli – FODMAP), które powodują nadmierną produkcję gazów w świetle jelita oraz dolegliwości bólowe. Do FODMAP zaliczamy m.in. fruktozę, laktozę, fruktany, sorbitol, mannitol, ksylitol.

Dieta Low FODMAP jest wprowadzana w trzech etapach. Pierwszy trwa od 6 do 8 tygodni i polega na eliminacji wszystkich produktów bogatych w FODMAP (twarogu, mleka, produktów mącznych, niektórych owoców, cebuli, kalafiora, miodu, cukru i słodzików). W drugim stopniowo wprowadza się produkty o niskiej, ale znaczącej ilości FODMAP (mięso, ryby, jajka, żółty ser). W ostatnim eliminuje się z diety te produkty, które wywołują zaostrzenie objawów i wraca się powoli do normalnej diety.

Według badań ponad 70% pacjentów z IBS obserwuje poprawę po wprowadzeniu diety Low-FODMAP – zmniejszyły się dolegliwości przewodu pokarmowego związane z bólem i wzdęciami oraz wyregulowała się częstość wizyt w toalecie. Ta dieta będzie również korzystna dla pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz z zespołem jelita wrzodziejącego.

● Dieta eliminacyjna (bezglutenowa i/lub bezlaktozowa)

Diety eliminacyjne wyłączające z diety gluten lub laktozę nie powinny być pierwszy wyborem w leczeniu IBS – nie ma wystarczających dowodów naukowych na temat ich skuteczności. Wyjątek stanowią sytuacje, w których pacjent poza IBS cierpi również na nietolerancję tych składników. Istnieją doniesienia naukowe, że dieta bezglutenowa może redukować objawy u osób z biegunkową postacią IBS, w szczególności gdy dieta Low FODMAP nie była skuteczna.

4. Co warto suplementować przy IBS?

● Probiotyki

Zespół jelita drażliwego bardzo często jest związany z ilościowymi i jakościowymi zmianami mikrobioty jelit. Dlatego stosowanie szczepów bakterii probiotycznych z potwierdzonym działaniem w IBS skutecznie zmniejsza objawy i poprawia samopoczucie chorego. Więcej o probiotykach w IBS znajdziesz w naszym poprzednim artykule.

● Kwas masłowy

Kwas masłowy (dostępny w postaci maślanu sodu) to krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy, który jest naturalnym produktem pracy bakterii jelitowych. Wykazuje działanie przeciwzapalne, pozytywnie wpływa na układ odpornościowy, odżywia komórki budujące jelito i umożliwia ich regenerację oraz pozytywnie wpływa na perystaltykę jelita.

Niewystarczająca ilość maślanu w jelicie grubym prowadzi do zaburzeń pracy jelit. Wówczas zalecana jest jego suplementacja – u osób z IBS może skutecznie redukować objawy i poprawić jakość życia. Jest on bezpieczną substancją, którą można stosować przez dłuższy okres.

● Olejek miętowy

Olejek z mięty pieprzowej to naturalny środek, który korzystnie wpływa na układ pokarmowy zmniejszając tym samym objawy IBS. Działa rozluźniająco na mięśnie przewodu pokarmowego, co zmniejsza ból i wzdęcia dodatkowo działając przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Jest dostępny w postaci kropli doustnych, zazwyczaj w połączeniu z innymi wyciągami roślinnymi.

Warto zapamiętać, że IBS, tak jak każdą inną chorobę należy leczyć holistycznie. Przyjmując leki na objawy choroby stosujmy również probiotyki, które korzystnie wpłyną na przyczynę, a jeśli IBS występuje na podłożu nerwowym – zadbajmy o zdrowie psychiczne.

Balwierz, Radosław, et al. „Rola diety i metod leczenia żywieniowego w ograniczeniu dolegliwości zespołu jelita drażliwego.” Farmacja Polska 77.5 (2021).

Kołodziej, Grażyna, et al. „Rola składników aktywnych zawartych w suplementach diety i probiotyków stosowanych w przebiegu zespołu jelita drażliwego.” Farm Pol 76.11 (2020): 611-618.

Capili, Bernadette, Joyce K. Anastasi, and Michelle Chang. „Addressing the role of food in irritable bowel syndrome symptom management.” The Journal for Nurse Practitioners 12.5 (2016): 324-329.

Gumiela, Dorota. „Postępowanie dietetyczne u osób chorujących na zespół jelita drażliwego (IBS).” (2020).

Pawlak, Katarzyna, et al. „Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego.” Bromat Chem Toksykol 2 (2017): 179-183.

autor: mgr farmacji Natalia Nierychło