Zespół jelita drażliwego (z ang. irritable bowel syndrome, w skrócie IBS) to choroba przewlekła jelita cienkiego i grubego, której objawy związane się z zaburzeniem pracy układu pokarmowego, hormonalnego oraz nerwowego. Według szacunków na świecie aż 11% cierpi na IBS, a liczba stale wzrasta. Zespół jelita drażliwego występuje najczęściej u kobiet przed 35 rokiem życia.

Geneza tej choroby nie została jeszcze do końca poznana. Wiadomo jednak, że na jej rozwinięcie ma wpływ zaburzenie osi mózg-jelita, przewlekły stres, zaburzenia w mikrobiocie jelit oraz problemy natury psychologicznej. Uwarunkowania genetyczne również odgrywają istotną rolę – jeśli ktoś z Twojej bliskiej rodziny cierpi na IBS, to istnieje duża szansa, że wystąpi również u Ciebie.

Objawy, z którymi mierzą się osoby z zespołem jelita drażliwego, to:

• ból w dolnej części brzucha,
• wzdęcia, gazy,
• problemy w toalecie, zaburzenia w częstości wypróżnień,
• ból i uczucie niepełnego wypróżnienia,
• w zależności od typu IBS: biegunki lub zaparcia,
• nudności, wymioty,
• bóle mięśniowe,
• przewlekłe zmęczenie.

Z racji tego, że objawy IBS nie są charakterystyczne i łatwo je pomylić z innymi chorobami (choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, nietolerancja laktozy, SIBO, etc), to po czym możemy je rozpoznać?

Według kryteriów rzymskich IV (zasad diagnozowania chorób układu pokarmowego) IBS charakteryzuje się występowaniem nawracającego bólu brzucha przynajmniej raz w tygodniu przez trzy miesiące. Dodatkowo ból ten związany jest co najmniej z dwiema z wymienionych przyczyn: z wypróżnieniem, ze zmianami w częstości wypróżnień lub ze zmianą konsystencji stolca. Wówczas mamy pewność, że mówimy o zespole jelita drażliwego.

Wyróżnia się 4 postaci tej choroby, podział został utworzony w oparciu o dominujące objawy:

• postać z dominującymi zaparciami,
• postać z dominującymi biegunkami,
• postać mieszaną,
• postać niesklasyfikowaną.

Jak więc pomóc sobie i zmniejszyć objawy IBS?

1. Dieta

To właśnie świadome odżywianie się odgrywa niezwykle istotną rolę w leczeniu IBS. Badania obecnie potwierdzają, że objawy tego schorzenia są najskuteczniej redukowane dzięki stosowaniu diety Low FODMAP oraz żywieniu bogatym w błonnik rozpuszczalny.

Dieta Low FODMAP została opracowana przez Australijskich naukowców. Polega ona na ograniczeniu spożycia łatwo fermentujących węglowodanów (fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli – FODMAP). Wprowadzenie jej w życie jest trudne i wymaga opieki dietetyka, jednak skutecznie poprawia stan zdrowia osoby z IBS.

Składa się z trzech etapów:

I. całkowite wyeliminowanie produktów zawierających FODMAP (czyli bogatych w fruktozę, laktozę, fruktany, mannitol ale też znany słodzik – sorbitol)
II. stopniowe wprowadzanie poszczególnych grup węglowodanów, aby sprawdzić tolerancję układu pokarmowego na nie,
III. przystosowanie diety, eliminacja drażniących przewód pokarmowy FODMAPs.

Dodatkowo warto wzbogacić dietę o błonnik rozpuszczalny, który znajdziemy m.in. w babce płesznik, babce lancetowatej, otrębach owsianych, owsie oraz siemieniu lnianym. Ten błonnik jest słabo fermentowany w jelitach, co zmniejsza objawy wzdęcia i gazów. Dodatkowo będzie szczególnie przydatny u osób z zaparciową postacią IBS. Pamiętajmy jednak, że zwiększona podaż błonnika wymaga od nas picia dużych ilości wody!

2. Aktywność fizyczna

Ruch nie jest oczywistym elementem leczenia chorób jelit. Jednak liczne badania wykazują, że regularna aktywność fizyczna jest w stanie zapobiegać wystąpieniu IBS oraz w zmniejszaniu objawów występującej choroby. Wiąże się to z pozytywnym wpływem ruchu na perystaltykę jelit.

Najczęstsze aktywności, których badano wpływ na symptomy to spacerowanie (zarówno na świeżym powietrzu, jak i na bieżni) oraz joga. Nie są to wymagające dyscypliny sportu, a jednak ich regularne uprawianie może mieć znaczący wpływ na jakość życia z IBS.

3. Probiotykoterapia

Tak jak było już wcześniej wspomniane, IBS bardzo często znajduje swoje podłoże w zaburzeniach mikrobioty jelitowej. Dlatego racjonalna probiotykoterapia, poprzez zniwelowanie przyczyny, może poprawić stan chorego. W liczne badania wykazały skuteczności podawania probiotycznych szczepów bakterii u pacjentów z IBS nad placebo.

Osoby z zespołem jelita drażliwego wykazują zazwyczaj zmniejszony odsetek bakterii probiotycznych Lactobacillus, Bifidobacterium oraz Prevotella w jelitach. Równocześnie w florze rozwijają się niekorzystne szczepy bakterii Clostridium, Streptococcus i Enterobacteriaceae. Takie zaburzenie prowadzi do negatywnych objawów ze strony układu pokarmowego i dalszego rozwoju IBS.

Dlatego wdrożenie odpowiednich szczepów probiotycznych może zahamować rozwój patogennych bakterii i poprawić stan chorego. Mowa tu o licznych szczepach bakterii Lactobacillus (L. plantarum 299v, L. acidophilus, L. plantarum, L. paracasei), Bifidobacterium (B. infantis, B. longum W11, B. breve), Streptococcus thermophilus oraz o probiotycznych drożdżach Saccharomyces boulardii. Każdy z wymienionych szczepów może pomóc osobom z IBS, jednak najwyższą skuteczność w redukcji objawów wykazują probiotyki wieloszczepowe.

Warto pamiętać, że terapia probiotykami wymaga cierpliwości – pierwsze objawy poprawy mogą wystąpić dopiero po kilku tygodniach terapii.

4. Leczenie

Leczenie zespołu jelita drażliwego zależy od głównego objawu i postaci schorzenia. Jeśli dominuje biegunka, to stosowane będą w przewadze leki przeciwbiegunkowe (np. loperamid, diosmektyt). Jeśli zaparcia – leki łagodnie przeczyszczające (np. makrogole), unikajmy wtedy leków silnie przeczyszczających, które drażnią śluzówkę jelit (np. senes, kruszyna, aloes). IBS często towarzyszą wzdęcia i bóle brzucha – wtedy sięgamy po leki rozkurczające (np. drotaweryna).

Jeśli preparaty dostępne bez recepty nie wystarczają, to lekarz może przepisać leki na receptę. Mowa tu o trójpierścieniowych lekach przeciwdepresyjnych oraz inhibitorach wychwytu zwrotnego serotoniny, które złagodzą objawy IBS o podłożu nerwowym.

Ostatnim elementem leczenia, o którym będzie mowa w tym artykule, jest dbanie o stan psychiczny. IBS może znajdować swoją przyczynę w przewlekłym stresie i intensywnym stylu życia. Wówczas konsultacja z psychologiem lub psychiatrą będzie niezwykle istotnym elementem terapii, o którym nie wolno zapomnieć.

Bibliografia

Wydawnictwo Farmaceutyczne „Leki pierwszego wyboru”, wyd. I. Fudalewicz, Renata. „Irritable bowel syndrome: A problem requiring a multidisciplinary approach.” Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne Nursing and Public Health 10.4 (2020): 247-253.

Pietrzak, Anna, et al. „Guidelines on the management of irritable bowel syndrome.” Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny 13.4 (2018): 259-288.

„Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego” Wasiluk D., Ostrowska L.; Nowa Medycyna, 3/2010, s. 89-95

Xu Gao , Sifan Tian , Ninghao Huang , Gang Sun , Tao Huang , Associations of daily sedentary behavior, physical activity, and sleep with irritable bowel syndrome: A prospective analysis of 362,193 participants, Journal of Sport and Health Science (2023), https://doi.org/10.1016/j.jshs.2023.02.002 (data cytowania 20.02.23)

Nunan, David, et al. „Physical activity for treatment of irritable bowel syndrome.” Cochrane Database of Systematic Reviews 6 (2022). (data cytowania 20.02.23)

Kołodziej, Grażyna, et al. „Rola składników aktywnych zawartych w suplementach diety i probiotyków stosowanych w przebiegu zespołu jelita drażliwego.” Farm Pol 76.11 (2020): 611-618.

autor: mgr farmacji Natalia Nierychło