Autorka artykułu:  mgr farm. Małgorzata Pytlik

1. Zioła w suplementach diety: jak odpowiednio wybierać i rozumieć ich skład

W ostatnich latach obserwujemy rosnące zainteresowanie suplementami diety zawierającymi surowce roślinne. Zioła są cenione za swoje potencjalne właściwości zdrowotne, ale ważne jest, aby świadomie wybierać produkty wysokiej jakości. W tym artykule przyjrzymy się, na co zwracać uwagę przy wyborze suplementów ziołowych, jakie zioła są popularnie stosowane i jakie mają działanie, oraz jakich standardów jakościowych należy się domagać od producentów.

2. Charakteryzacja surowców roślinnych w suplementach diety

Wybór części rośliny

Zioła mogą być wykorzystywane w różnych formach – korzeń, kwiat, kora, owoc, liście, czy ziele.  Surowce roślinne wykorzystywane w suplementach diety są cennym źródłem składników aktywnych, które mogą różnić się w zależności od wybranej części rośliny. Na przykład:

• Korzeń żeń-szenia: Zawiera ginsenozydy, które są uznawane za główny składnik aktywny tej rośliny. Badania wykazały, że ginsenozydy mają właściwości adaptogenne, to znaczy zdolności pobudzania układu immunologicznego. Mogą poprawiać pamięć i funkcje poznawcze, a także pomagać w radzeniu sobie ze stresem. Obecnie ekstrakt z żeń-szenia jest preparatem stosowanym nie tylko w medycynie chińskiej ale także składnikiem suplementów diety. Ekstrakt obniża poziom cukru i cholesterolu, co jest ważne w profilaktyce miażdżycy. Wskazaniem do kuracji są stany wyczerpania oraz rekonwalescencji. 
• Liście i owoce szafranu, które znane były już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, jako przyprawa i lek. Szafran wykazuje działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. W tradycyjnej medycynie irańskiej szafran stosowany był w bezsenności i stanach lękowych. Wyniki badań sugerują także, że szafran może wpływać na aktywność serotoniny i wpływać na nastrój oraz łagodzenie depresji oraz napięcie przedmiesiączkowe.
• Owoce aronii bogate w związki polifenolowe i witaminy. W porównaniu z: jagodami, czarną porzeczką, wiśniami czy winogronem, owoce aronii są jednym z najbogatszych źródeł antocyjanów w przyrodzie. Wiele badań naukowych z jej udziałem potwierdza, że warto stosować owoce aronii: w zmniejszaniu ryzyka miażdżycy, chorób serca oraz chorób neurodegeneracyjnych. Mają także zastosowanie w diecie osób z cukrzycą i zespołem metabolicznym jak także jako ochrona przed promieniowaniem UV i dla utrzymania dobrego wzroku.

Certyfikaty i pochodzenie

Konsument powinien zwracać uwagę na certyfikaty potwierdzające, że surowiec pochodzi z uprawy kontrolowanej lub stanowiska naturalnego.

• Certyfikaty ekologiczne: zapewniają, że zioła zostały uprawiane bez użycia syntetycznych pestycydów i nawozów, co ma kluczowe znaczenie dla ich czystości. Na przykład, zioła z certyfikatem USDA Organic lub EU Organic są bardziej preferowane przez świadomych konsumentów.
• Pochodzenie surowca: świadomość geograficznego pochodzenia surowca także jest ważna, ponieważ warunki uprawy, klimat i gleba mogą wpływać na skład i jakość ziół.

Standaryzacja składników

Standaryzacja jest niezbędna do zapewnienia spójności i efektywności suplementów, pozwala na określenie ilości zawartości związków czynnych, wywierających efekt leczniczy (na przykład zawartość olejku w danym surowcu) oraz czasami składników niepożądanych.

Metody standaryzacji

Metody standaryzacji obejmują analizę składników aktywnych za pomocą zaawansowanych technik analitycznych. Standaryzacja oparta jest najczęściej na wynikach badań chemicznych oraz ma duże znaczenie w przypadku wyciągów o silnym działaniu leczniczym. Zapewnia nie tylko skuteczność, ale także pozwala na porównywanie produktów różnych producentów.

Innym sposobem wyrażania wartości wyciągu to DER, zapis który czasami widać na opakowaniach leków ziołowych.

DER (ang. Drug Extract Ratio) jest to wskaźnik, który określa stosunek ilości surowca roślinnego do ilości otrzymanego przetworu roślinnego. Jego podanie umożliwia konsumentom porównanie leków zawierających tą sama substancję, ale otrzymywanych w różny sposób (np. ekstrakty o różnym stopniu zagęszczenia). Zapis 10:1 oznacza, że z 10 części rośliny otrzymano 1 część ekstraktu. Mając na uwadze te parametry konsument może lepiej ocenić wartość danego preparatu. 

Standaryzacja surowców roślinnych w suplementach diety jest niezbędna dla zapewnienia ich jakości, bezpieczeństwa i skuteczności. Wybór odpowiedniej części rośliny, forma przetworzenia, certyfikaty i pochodzenie, a także standaryzacja składników, to kluczowe elementy, które każdy konsument powinien brać pod uwagę przy wyborze suplementów diety. Świadome podejście do suplementacji oraz zrozumienie tych aspektów może znacząco wpłynąć na korzyści zdrowotne płynące z ziół i roślin leczniczych.

3. Standardy jakości i bezpieczeństwo w suplementacji ziołowej

Wyzwania w kontroli jakości

Zanieczyszczenia w surowcach roślinnych, takie jak metale ciężkie (ołów, rtęć, kadm), pozostałości pestycydów, oraz drobnoustroje (bakterie, pleśnie, drożdże), stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa i skuteczności suplementów diety. Zanieczyszczenia te mogą pochodzić z gleby, wody, procesu produkcji lub niewłaściwego przechowywania.

Metody testowania

Nowoczesne metody testowania, takie jak chromatografia gazowa, spektrometria masowa czy testy mikrobiologiczne, są wykorzystywane do identyfikacji i ilościowego określenia zanieczyszczeń w surowcach roślinnych. Normy, jakie muszą spełniać suplementy, są określone przez lokalne i międzynarodowe przepisy, takie jak dyrektywy Unii Europejskiej czy regulacje FDA.

Przykłady badań

Badania przeprowadzone przez niezależne laboratoria często ujawniają obecność metali ciężkich w suplementach ziołowych dostępnych na rynku. Regularne kontrole jakości i testowanie każdej partii surowca są niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa.

4. Odpowiedzialność producentów

Transparentność i świadomość konsumenta

Wybierając suplementy, konsumenci powinni zwracać uwagę na informacje od producentów dotyczące ich procesów produkcyjnych, źródeł surowców i posiadanych certyfikatów jakości. Transparentność w tych obszarach świadczy o odpowiedzialności producenta i jego zaangażowaniu w dostarczanie bezpiecznych produktów.

Standardy i certyfikaty

Renomowani producenci często posiadają certyfikaty, takie jak GMP (Good Manufacturing Practices), ISO (International Organization for Standardization) czy certyfikaty ekologiczne, które są gwarancją wysokiej jakości i bezpieczeństwa ich produktów.

Działania zapobiegawcze

Odpowiedzialni producenci inwestują również w działania zapobiegawcze, takie jak regularne audyty swoich dostawców, kontrolowanie warunków uprawy ziół, a także stosowanie zaawansowanych technik przechowywania i pakowania, aby zapobiec zanieczyszczeniom.

5. Praktyczne wskazówki

Suplementacja ziołowa wykorzystuje składniki roślinne, takie jak zioła, korzenie, owoce czy kwiaty, które zawierają cenne substancje bioaktywne. Suplementacja ziołowa stosowana jest w celu wsparcia organizmu. Dlatego warto korzystać z niej, by lepiej zapobiegać chorobom lub wspomagać leczenie już istniejących.  Wybierając suplementy diety zawierające zioła, niezwykle ważne jest, aby kierować się wiedzą o pochodzeniu i jakości surowców. Czytanie etykiet, zwracanie uwagi na certyfikaty i standaryzację oraz wybieranie produktów od renomowanych producentów to klucz do skutecznej i bezpiecznej suplementacji. Każda substancja nieprawidłowo stosowana może negatywnie wpłynąć na zdrowie.

Bibliografia

1. Youdin KA, Dobbie MS, Kuhnie G, (2003) Interaction between flavonoids and the blood-brain barrier: in vitro studies
2. Tapsell LC, Hemphill I, Cobiac L, Patch CS, Sullivan DR, Fenech M, Roodenrys S, Keogh JB, Clifton PM, Williams PG, Fazio VA, Inge KE. Health benefits of herbs and spices: the past, the present, the future. Med J Aust. 2006 Aug 21;185(S4):S1-S24. 
3. Gawryś M, Zawada K, Wawer I, (2012) Aronia w diecie diabetyków. Diabetologia kliniczna, 1(5); 196-200
4. Wpływ substancji naturalnych na układ odpornościowy, praca zbiorowa pod red. E. Skopińskiej – Różewskiej, Warszawa 2002
5. Wawer I, (2023). Kompendium Suplementów diety. Jak dbać o zdrowie, Warszawa: Wyd. Medyk