Zbilansowana dieta a suplementacja – klucz do zdrowia i rozwoju dziecka

Najlepszym sposobem na dostarczenie dzieciom składników odżywczych potrzebnych do zachowania zdrowia jest zbilansowana dieta, która zawiera dużą ilość owoców i warzyw, odpowiednią ilość białka, błonnika i węglowodanów oraz ograniczoną ilość przetworzonego cukru.

Zrównoważona dieta optymalizuje wzrost i rozwój dziecka, podczas gdy niezdrowa dieta może negatywnie wpłynąć na krótko- i długoterminowe wyniki zdrowotne, a także wyniki w nauce. Jednak dla wielu rodziców dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych wraz z pożywieniem stanowi poważne wyzwanie, dlatego tak chętnie sięgają po suplementy diety przeznaczone dla dzieci.

Przewodnik po suplementach diety dla dzieci: od witamin po probiotyki

Suplementy diety to produkty mające na celu zwiększenie ilości witamin i składników mineralnych spożywanych w ramach regularnej diety. Niektóre suplementy zawierają pojedynczą witaminę lub minerał, podczas gdy inne to multiwitaminy.

Inne popularne suplementy obejmują probiotyki, które są żywymi bakteriami i drożdżami, które pomagają w trawieniu poprzez zwiększenie ilości dobrych drobnoustrojów w jelitach, oraz suplementy omega-3 które są kwasami tłuszczowymi, które wspierają wzrost komórek i rozwój mózgu. Rodzice rozważający zakupienie suplementów diety dla swojego dziecka mają do czynienia z szeroką gamą produktów i preparatów, z których wiele zapewnia określone korzyści zdrowotne.

Suplementy diety w Polsce: Przegląd regulacji prawnych i rosnąca popularność na rynku

Suplementy diety w Polsce mają status prawny żywności, dlatego nie otrzymują takiej samej oceny i przeglądu przed wprowadzeniem na rynek, jak leki.

Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia [Dz. U. 2006 r. nr 171, poz. 1225z późn. zm.] zarówno określa zasady obrotu, jak i podaje samą definicję suplementu diety rozumianego jako „środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego”.

Przyjęta definicja dotyczy wszystkich suplementów bez rozgraniczenia na wiek konsumenta, do którego adresowany jest produkt. Procedura wprowadzania tych produktów na rynek jest prosta i bezpłatna. Te czynniki sprawiają, że ilość suplementów diety wprowadzanych na rynek w ciągu ostatnich 3 lat znacznie wzrosła  

W 2021 r. liczba producentów suplementów diety wzrosła o 4,4 proc., co było najwyższym wynikiem w ostatnich pięciu latach. [NIK o dopuszczeniu do obrotu suplementów diety – dostęp 30 lipca 2020 – https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-dopuszczaniu-do-obrotu-suplementow-diety.html.].

W latach 2013-2015 zgłoszono w GIS w sumie od 9 do 12 tys. nowych suplementów diety (3-4 tys. rocznie), a w latach 2017-2020 już 62 808 [NIK o wprowadzaniu do obrotu suplementów diety https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/niekontrolowane-suplementy-diety.html].

Przeprowadzone przez TNS Polska w 2014 r. badanie wykazało, że wiele osób mylnie uznało suplementy za „witaminy” (31 proc.), czy „minerały” (8 proc.), a aż 41 proc. badanych przypisało suplementom diety właściwości lecznicze, których produkty te nie mają.

Ponadto 50 proc. pytanych uważało, że suplementy są tak samo kontrolowane jak leki. Obowiązujący system notyfikacji pozwala wprowadzić do obrotu suplement diety natychmiast po złożeniu powiadomienia, bez wykonania jakichkolwiek badań potwierdzających skuteczność oraz jakość preparatów. Żadna procedura weryfikacji powiadomienia, ani ewentualne wszczęcie postępowania wyjaśniającego nie wstrzymują jego dystrybucji. Stan taki stwarza zatem możliwość wystąpienia zagrożenia dla zdrowia dziecka, a nawet życia konsumenta.

Powyższe czynniki sprawiają do powstania wielu patologii i nadużyć na rynku suplementów dla dzieci. W Polsce nie jest zapewniony właściwy poziom bezpieczeństwa suplementów diety. Zgodnie z raportem NIK organy państwowe odpowiedzialne za bezpieczeństwo stosowania tych  produktów nierzetelnie realizują zadania związane z wprowadzaniem ich po raz pierwszy do obrotu.

Nieskuteczny jest także nadzór nad jakością zdrowotną suplementów diety, również w niedostatecznym zakresie prowadzono edukację żywieniową dotyczącą tych produktów [NIK o dopuszczeniu do obrotu suplementów diety – dostęp 30 lipca 2020 – https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-dopuszczaniu-do-obrotu-suplementow-diety.html].

Skład i wpływ suplementów w postaci żelków dla dzieci na zdrowie. Analiza składu popularnych żelków

Istnieje potrzeba dogłębnego zbadania preparatów sklasyfikowanych jako suplementy diety, przeznaczonych dla dzieci. Celem przeglądu jest analiza przeznaczenia dostępnych suplementów dla dzieci w postaci żelków, ich składu pod kątem dodatków takich jak substancje słodząca, żelujące, dodatki aromatyzujące, barwniki.

Metodologia

Do analizy wzięto 103 preparaty o statusie suplementu diety w postaci żelków przeznaczonych dla dzieci dostępnych na rynku w roku 2022. Doboru dokonano na p odstawie deklaracji producenta umieszczonych na opakowaniu.

Wyniki

A) Przeznaczenie suplementów diety w postaci żelków

B) Skład suplementów diety w postaci żelków z uwzględnieniem funkcji substancji

Wśród substancji barwiących pochodzenia syntetycznego znalazły się:

• karmina i kwas karminowy (8/103; 7%),
• koszenila (5/103; 4,85%),
• oraz błękit brylantowy FCF (2/103; 1,94%).

Regulatorem kwasowości ze wszystkich żelkach jest kwas cytrynowy.

Jako emulgatory zostały  zastosowane:

• olej kokosowy (27/103; 26,21%),
• palmowy (9/103; 8,73%),
• słonecznikowy (9/103; 8,73%),
• rzepakowy (5/103; 4,85%).

Analizując skład żelków w pierwszej kolejności należy zwrócić na to, że w większość produktów jako substancja słodząca został użyty cukier w  postaci syropu glukozowego (52,43%) , cukru (56,31%), glukozy (4,85%).

Wytyczne dietetyczne na całym świecie zwykle zalecają, aby ludzie zmniejszali spożycie „cukru”, w szczególności odnosząc się do spożycia „wolnych cukrów” oraz cukrów dodanych.

Wysokie spożycie cukru jest powszechnym zjawiskiem wśród dzieci i młodzieży i jest głównym czynnikiem rozwoju próchnicy. [Department of Health (1991) Dietary Reference Values for Food Energy and Nutrients for the United Kingdom. Report on Health and Social Subjects , no. 14. London: HMSO]

Badanie przeprowadzone wśród norweskich dzieci wykazało, że nadmierne spożywanie cukru wpływa na obniżenie jakości diety poprzez wypieranie mikroelementów z diety, których głównym źródłem są owoce oraz warzywa. [Øverby, N., Lillegaard, I., Johansson, L., & Andersen, L. (2004). High intake of added sugar among Norwegian children and adolescents. Public Health Nutrition, 7(2), 285-293. doi:10.1079/PHN2003515].

Przekonujące dowody potwierdzają silny związek przyczynowy między spożywaniem cukrów a zwiększonym ryzykiem otyłości. [Hu FB. Resolved: there is sufficient scientific evidence that decreasing sugar-sweetened beverage consumption will reduce the prevalence of obesity and obesity-related diseases. Obes Rev.2013;14:606–619.http://dx.doi.org/10.1111/obr.12040].

Wynika to z występowania kliku mechanizmów biologicznych. Spożywanie produktów zawierających dużą ilość cukru powoduje dodatkowy bilans energetyczny. Co więcej występuje zmniejszone uczucie sytości, przez co dziecko spożywa dodatkowe, wykraczające poza plan diety, posiłki.

Szybkie wchłanianie cukrów prostych powoduje zwiększony wyrzut insuliny, co prowadzi do wysokiego ładunku glikemicznego w diecie i uruchomienie kaskady zmian w wydzielaniu hormonów regulujących apetyt i biomarkery stanu zapalnego.

Te zmiany z kolei mogą przyczynić się do zwiększonego ryzyka cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych u dzieci [Malik VS , Pan A, Willett WC, et al. Sugar-sweetened beverages and weight gain in children and adults: a systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr.2013;98:1084–1102.http://dx.doi.org/10.3945/ajcn.113.058362].

Zawartość cukru w diecie może wpłynąć także na zdolności poznawcze i zachowanie dzieci i młodzieży. Objadanie się cukrem może wywoływać zachowania podobne do tych obserwowanych u szczurów uzależnionych od narkotyków. Jednoczesne zmiany neurochemiczne mogą powodować lub utrwalać te zachowania.

Odkryto zmiany w układzie dopaminowym, acetylocholinowym i opioidowym u szczurów objadających się cukrem, które są podobne do tych obserwowanych w przypadku niektórych narkotyków [Nicole M. Avena, Pedro Rada, Bartley G. Hoebel,Evidence for sugar addiction: Behavioral and neurochemical effects of intermittent, excessive sugar intake, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, Volume 32, Issue 1,2008, Pages 20-39, ISSN 0149-7634, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2007.04.019].

Niepokojącym wydaje się również fakt, że jeden z producentów żelków zdecydował się na zastosowanie Acesulfamu K, jako substancji słodzącej.  Związek ten może powodować:

• bóle głowy,
• choroby układu oddechowego,
• problemy ze wzrokiem,
• nadpobudliwość,
• problemy z nerkami i wątrobą.

U zwierząt, którym podawano acesulfam, rozwinęły się nowotwory piersi, płuc, krwi i inne rodzaje nowotworów [KOTLEWSKA, Anna; CHOJNOWSKA, Sylwia. Analysis of the Composition of Antipiretic Syrups and Vitamin Supplements for Children in Terms of Harmful Substances Included in Them. Polish Journal of Applied Sciences, [S.l.], v. 2, n. 4, p. 146-150, july 2017. ISSN 2451-1544.].

Mimo tego acesulfam K został uznany przez Food and Drug Administration jako substancja ogólnie uznana za bezpieczną (GRAS), co jest dosyć kontrowersyjne. [Sharma A, Amarnath S, Thulasimani M, Ramaswamy S. Artificial sweeteners as a sugar substitute: Are they really safe? Indian J Pharmacol. 2016 May-Jun;48(3):237-40. doi: 10.4103/0253-7613.182888. PMID: 27298490; PMCID: PMC4899993].

Zastosowanie barwników również budzi kontrowersje. Prawie co piąty badany suplement diety (18,45%) w deklarowanym składzie zawierał syntetyczne lub półsyntetyczne barwniki. Koszenila znana również pod nazwą E120 pozyskiwana jest z owadu żerującego na kaktusach meksykańskich.

Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 2018/1472 z dnia 28 września 2018 r. kwas karminowy musi być mieć czystość min. 90%, a zawartość kwasu karminowego w chelatach nie może być mniejsza niż 50%. [European Commission. 2018. COMMISSION REGULATION (EU) 2018/1472 of 28 September 2018 amending Annex II to Regulation (EC) No 1333/2008 of the European Parliament and of the Council and the Annex to Commission Regulation (EU) No 231/2012 as regards Cochineal, Carminic acid, Carmines. Off J Eur Union. 247:1–4].

Co prawda jest sklasyfikowana jako barwnik pochodzenia naturalnego, ale oprócz substancji barwiącej może również zawierać materiał białkowy pochodzące od owadów, które mogą być odpowiedzialne za duszność, reakcje alergiczne i anafilaktyczne u użytkowników i konsumentów produktów zawierające ten pigment.  [Lippo  J.,  Lammimtausta  K.  An  oral  challenge  testwith carmine red (E120) in skin prick test positive pa-tients.European  Annals  of  Allergy  and  Clinical  Im-munology, 47(6):206–210, 2015.[15]  Steurich F., Feyerabend R.  Allergy due to Campari,Carmine,  and  Cochenille.  Dyes  in  foodstuffs,  drugs,and cosmetics.Allergologie, 24:66–72, 2001.].

Chociaż ilości karminów dodawane do żywności i napoje są ściśle kontrolowane, ich stosowanie może przekraczać dozwolone poziomy. Dlatego monitorowanie poziomu tego barwnika karminowego w produktach o wysokim spożyciu jest niezbędna. [Heydari R, Hosseini M, Zarabi S. 2015. A simple method for determination of carmine in food samples based on cloud point extraction and spectrophotometric detection. Spectrochim Acta Part A Mol Biomol Spectrosc. 150:786–791. doi:10.1016/j.saa.2015.06.032].

Co więcej, należy brać pod uwagę, że większość środków spożywczych zawierających ten barwnik jest spożywana przez dzieci, które mają mniejszą masę ciała, wyższe tempo przemiany materii, mniejszą zdolność do detoksykacji i w tej grupie wiekowej występuje większe prawdopodobieństwa przekroczenia dawek toksycznych.

Błękit brylantowy FCF (E133) – niebieskozielony syntetyczny barwnik, nie jest zalecany dla osób z zespołem jelita drażliwego i innymi chorobami przewodu pokarmowego. Może również (jak większość dodatków do żywności) wywoływać reakcje alergiczne i jest rakotwórczy. [Kus E., Eroglu H.E. Genotoxic and cytotoxic effects ofSunset Yellow and Brilliant Blue, colorant food addi-tives, on human blood lymphocytes.Pakistan Journalof Pharmaceutical Sciences, 28(1):227–30, 2015.149].

Autorka artykułu: mgr farmacji Kinga Piotrowska Kos