Autorka artykułu: mgr farm. Małgorzata Pytlik
Spis treści
- Wprowadzenie do chorób zapalnych jelit
- Objawy chorób zapalnych jelit
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy i przebieg choroby
- Choroba Leśniowskiego-Crohna – charakterystyka i objawy
- Diagnostyka chorób zapalnych jelit
- Farmakoterapia w leczeniu chorób zapalnych jelit
- Znaczenie diety w leczeniu chorób zapalnych jelit
- Znaczenie kwasu masłowego diety w leczeniu chorób zapalnych jelit
- Terapie biologiczne w leczeniu chorób zapalnych jelit
- Interwencje chirurgiczne w chorobach zapalnych jelit
- Znaczenie wsparcia psychologicznego w leczeniu chorób zapalnych jelit
1. Wprowadzenie do chorób zapalnych jelit
Choroby zapalne jelit to grupa przewlekłych schorzeń, które charakteryzują się stanem zapalnym w obrębie przewodu pokarmowego. Najbardziej znane z nich to wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna. Choroby te są nie tylko bolesne i uciążliwe, ale także mogą prowadzić do poważnych powikłań, które mogą znacząco wpływać na jakość życia pacjentów. Przyczyny chorób zapalnych jelit nie są do końca poznane, jednak uważa się, że kluczową rolę odgrywają czynniki genetyczne, środowiskowe oraz zaburzenia układu immunologicznego. W artykule przyjrzymy się bliżej tym schorzeniom, omówimy ich objawy oraz dostępne metody leczenia, aby pomóc zrozumieć, jak można sobie z nimi radzić.
2. Objawy chorób zapalnych jelit
Choroby zapalne jelit mogą manifestować się różnorodnymi objawami, które różnią się w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz lokalizacji stanu zapalnego. Do najczęstszych objawów należą biegunka, często z domieszką krwi, bóle brzucha, utrata masy ciała oraz zmęczenie i reakcje skórne. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, stan zapalny jest zazwyczaj ograniczony do jelita grubego i odbytnicy, co prowadzi do częstych wypróżnień, często bolesnych i krwawych.
3. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy i przebieg choroby
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to przewlekła choroba zapalna jelit, która dotyczy głównie jelita grubego i odbytnicy. Choroba ta charakteryzuje się okresami zaostrzeń, podczas których pacjenci doświadczają intensywnych objawów, takich jak krwawienia z odbytu, biegunka, ból brzucha oraz nagła potrzeba wypróżnienia. W zaawansowanych przypadkach może dochodzić do odwodnienia, anemii oraz poważnych powikłań, takich jak perforacja jelita. Przyczyny wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie są w pełni poznane, ale uważa się, że kluczową rolę odgrywają czynniki genetyczne oraz zaburzenia układu odpornościowego. Leczenie tej choroby jest skomplikowane i wymaga indywidualnego podejścia, obejmującego zarówno farmakoterapię, jak i wsparcie dietetyczne oraz psychologiczne.
4. Choroba Leśniowskiego-Crohna – charakterystyka i objawy
Choroba Leśniowskiego-Crohna to kolejna przewlekła choroba zapalna jelit, należy do grupy nieswoistych zapaleń jelit. Jest to zapalenie ziarniniakowate, z naciekiem zapalnym obejmującym całą grubość ściany przewodu pokarmowego. Może występować w każdym odcinku przewodu pokarmowego, jednak najczęściej obejmuje końcowy odcinek jelita cienkiego.
Choroba może się rozwinąć u osób w każdym wieku, jednak szczyt zachorowań przypada na drugą i trzecią dekadę życia. Schorzenie wiąże się ze znaczącym pogorszeniem jakości życia. Nawet u jednej trzeciej pacjentów w chwili ustalenia rozpoznania stwierdza się takie powikłania, jak: zwężenia, przetoki i ropnie. U większości pacjentów powstają one w toku choroby, a u około połowy jest konieczna interwencja chirurgiczna w ciągu pierwszych dziesięciu lat od rozpoznania.
Choroba może wynikać ze złożonej interakcji między podatnością genetyczną, czynnikami środowiskowymi i zmienioną mikrobiotą jelitową, co prowadzi do rozregulowanych wrodzonych i nabytych odpowiedzi immunologicznych.
Objawy choroby
Typowy scenariusz kliniczny to młody pacjent zgłaszający się z bólem brzucha, przewlekłą biegunką, utratą masy ciała i zmęczeniem. Występują także objawy pozajelitowe, takie jak zapalenie stawów, zmiany skórne oraz problemy ze wzrokiem.Obecny stan wiedzy sugeruje, że występuje ona u osób z predyspozycją genetyczną, u których pod wpływem czynników środowiskowych dochodzi do patologicznej odpowiedzi immunologicznej. Z tego powodu niemożliwe jest leczenie przyczynowe, a opieka nad chorymi polega na łagodzeniu zaostrzeń, podtrzymywaniu okresów remisji, a także zapobieganiu powikłaniom i ich leczeniu. Leczenie choroby Leśniowskiego-Crohna jest złożone i często wymaga długoterminowego stosowania leków przeciwzapalnych, immunosupresyjnych oraz terapii biologicznych.
5. Diagnostyka chorób zapalnych jelit
Diagnoza chorób zapalnych jelit jest złożonym procesem, który wymaga dokładnego wywiadu medycznego, badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych. Kluczowe znaczenie ma tutaj kolonoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego, która pozwala na ocenę stopnia zaawansowania stanu zapalnego oraz wykluczenie innych schorzeń. Badania krwi, takie jak morfologia, CRP czy oznaczenie przeciwciał, mogą pomóc w ocenie stanu zapalnego oraz w różnicowaniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego od choroby Leśniowskiego-Crohna. W niektórych przypadkach konieczne jest także wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, aby ocenić rozległość zmian zapalnych i ewentualne powikłania. Wczesna diagnoza chorób zapalnych jelit jest kluczowa, ponieważ pozwala na szybsze wdrożenie odpowiedniego leczenia, co może znacznie poprawić jakość życia pacjenta.
6. Farmakoterapia w leczeniu chorób zapalnych jelit
Farmakoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu chorób zapalnych jelit. Leki stosowane w tych schorzeniach mają na celu przede wszystkim złagodzenie stanu zapalnego, kontrolowanie objawów oraz utrzymanie remisji. W leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz choroby Leśniowskiego-Crohna najczęściej stosuje się aminosalicylany, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne oraz terapie biologiczne. Aminosalicylany, takie jak mesalazyna, są zazwyczaj stosowane w łagodnych i umiarkowanych postaciach choroby, podczas gdy kortykosteroidy są zarezerwowane dla bardziej zaawansowanych przypadków. Terapie biologiczne, takie jak inhibitory TNF-alfa, są nowoczesnymi lekami, które skutecznie blokują procesy zapalne na poziomie molekularnym i są stosowane u pacjentów, u których inne formy terapii okazały się nieskuteczne.
7. Znaczenie diety w leczeniu chorób zapalnych jelit
Dieta odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu objawami chorób zapalnych jelit i może znacząco wpływać na jakość życia pacjentów. Chociaż nie ma jednej, uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów, wielu specjalistów zaleca unikanie produktów, które mogą zaostrzać objawy, takich jak pikantne potrawy, tłuste pokarmy, alkohol oraz produkty zawierające laktozę. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna często zaleca się dietę niskoresztkową, która zmniejsza podrażnienie jelit i łagodzi objawy. Wysokie spożycie owoców oraz warzyw zmniejsza ryzyko zachorowania na nieswoiste zapalenia jelit. Jest to bardzo ważne dla profilaktyki żywieniowej zarówno w chorobie Leśniowskiego – Crohna oraz wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Suplementacja witamin i minerałów, takich jak witamina D, witaminy z grupy B, żelazo i wapń, może być również konieczna, aby zapobiec niedoborom, które są powszechne u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit. W niektórych przypadkach, zwłaszcza w zaostrzeniach choroby, konieczne może być przejście na dietę płynną lub dojelitową, aby odciążyć przewód pokarmowy i wspierać procesy regeneracyjne.
8. Znaczenie kwasu masłowego diety w leczeniu chorób zapalnych jelit
Aktualne wyniki badań coraz mocniejszy nacisk kładą na krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, czyli SCFA. Wskazuje się je jako istotny element w terapii nieswoistego zapalenia jelit. Kwas masłowy przebadany został na gryzoniach oraz ludziach. Wyniki badań udowodniły, że jego stosowanie kwasu masłowego sprzyja odporności bariery jelitowej efekt ten utrzymuje się nawet przy ekspozycji na czynniki powodujące stany zapalne. W nieswoistych zapaleniach jelit bakterie produkujące maślan są często wyczerpane. Sprawia to, że jelita nie mogą się regenerować.
Ze wszystkich krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych kwas masłowy jest najbardziej znany i odgrywa bardzo ważną rolę w okrężnicy. Przede wszystkim hamuje on powstawanie stanów zapalnych i wspomaga leczenie już istniejących, stymuluje wzrost prawidłowego nabłonka jelit, poprawia wchłanianie elektrolitów i funkcjonowanie bariery obronnej oraz stymuluje wzrost prawidłowego nabłonka jelit. Na barierę jelitową składa się wiele czynników, w tym komórki wrodzonej odporności i nabłonek, które mają za zadanie zapobieganie przemieszczaniu się substancji ze światła jelita do organizmu. Jeżeli bariera ta zostaje naruszona, bakterie mogą przenikać z jelit do organizmu. Powoduje to nienormatywną odpowiedź autoimmunologiczną. Proces ten uznaje się za jeden z pierwszych czynników w powstawaniu nieswoistych zapaleń jelit a kwas masłowy sprzyja utrzymaniu i wzmocnieniu funkcji bariery jelitowej.
9. Terapie biologiczne w leczeniu chorób zapalnych jelit
Terapie biologiczne stanowią nowoczesne podejście do leczenia chorób zapalnych jelit i są stosowane u pacjentów, u których tradycyjne metody leczenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Leki biologiczne, takie jak infliksymab, adalimumab czy ustekinumab, działają na poziomie molekularnym, blokując specyficzne białka zaangażowane w procesy zapalne. Terapie te są szczególnie skuteczne w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, gdzie mogą pomóc w kontrolowaniu objawów, takich jak przetoki, zwężenia jelit oraz zapalenia stawów. Leczenie biologiczne wymaga regularnych infuzji lub zastrzyków i jest zazwyczaj stosowane w długoterminowej terapii. Choć terapie biologiczne są skuteczne, mogą wiązać się z ryzykiem działań niepożądanych, dlatego ich stosowanie wymaga ścisłego nadzoru medycznego i regularnych badań kontrolnych.
10. Interwencje chirurgiczne w chorobach zapalnych jelit
Interwencje chirurgiczne w leczeniu chorób zapalnych jelit są zazwyczaj ostatecznością i są stosowane, gdy farmakoterapia oraz inne metody leczenia nie przynoszą rezultatów. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, operacja usunięcia jelita grubego (kolektomia) może być konieczna w przypadku poważnych powikłań, takich jak perforacja jelita, krwawienie lub brak odpowiedzi na leczenie farmakologiczne. W chorobie Leśniowskiego-Crohna, operacje są zazwyczaj przeprowadzane w celu usunięcia zwężeń jelitowych, przetok lub odcinków jelit, które są mocno uszkodzone. Choć operacje mogą przynieść ulgę i poprawę jakości życia, choroba Leśniowskiego-Crohna ma tendencję do nawracania w innych odcinkach jelit, co oznacza, że pacjenci mogą wymagać dalszej opieki i monitorowania po operacji.
11. Znaczenie wsparcia psychologicznego w leczeniu chorób zapalnych jelit
Wsparcie psychologiczne odgrywa kluczową rolę w leczeniu chorób zapalnych jelit, ponieważ przewlekłe schorzenia, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna, mogą znacząco wpłynąć na jakość życia pacjentów. Pacjenci często zmagają się z uczuciem stresu, lęku oraz depresji, które mogą nasilać objawy choroby i utrudniać leczenie. Terapia behawioralna, techniki relaksacyjne oraz wsparcie grupowe mogą pomóc pacjentom w radzeniu sobie z emocjonalnymi aspektami choroby i poprawić ich samopoczucie. Regularna współpraca z psychologiem lub terapeutą może również pomóc pacjentom w zarządzaniu stresem oraz w budowaniu strategii radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami związanymi z chorobą.
Bibliografia:
- Bielec D., Stempkowska J., Markiewicz-Zięba M.: Postępy w leczeniu zakażenia Clostridium difficile. Post. N. Med., 2014; 27: 770-775.
- Beaugerie L., Petit J.C.: Antibiotic-associated diarrhoea. Best Pract. Res. Clin. Gastroenterol. 18, 337–352 (2004).
- Borriello S.P.: Clostridial disease of the gut. Clin. Infect. Dis. 20 (Suppl. 2), S242–S250 (1995).
- Borody T.J., George L., Andrews P., Brandl S., Noonan S., Cole P., Hyland L., Morgan A., Maysey J., Moore-Jones D.: Bowel-flora alteration: a potential cure for inflammatory bowel disease and irritable bowel syndrome? Med. J. Aust., 1989; 150: 604.
- DePestel D.D., Aronoff D.M.: Epidemiology of Clostridium difficile infection. J. Pharm. Pract., 2013; 26: 464-475.
- Ackermann G., Vomalla S., Ackermann F., Schaumann R., RodloQ A., Ruf B.R.: Prevalence and characteristics of bacteria and host factors in an outbreak situation of antibiotic-associated diarrhoea. J. Med. Microbiol. 54,149–153 (2005).
- Asha N.J., Wilcox M.H.: Laboratory diagnosis of Clostridium perfringens antibiotic-associated diarrhoea. J. Med. Microbiol. 51, 891–894 (2002).
- B.W. Hurley, C.C. Nguyen The spectrum of pseudomembranous enterocolitis and antibiotic-associated diarrhea, Arch Intern Med, 16 (2002), pp. 2177-2184.
- L.V. McFarland, Epidemiology, risk factors and treatments for antibiotic-associated diarrhea Dig Dis, 16 (1998), 292-307.
- V.B. Young, T.M. Schmidt, Antibiotic-associated diarrhea accompanied by large-scale alterations in the composition of the fecal microbiota, J Clin Microbiol, 42 (2004), 1203-1206.